ن : mahdi shirkavand
ساقه بخشی از محور اصلی گیاه است که معمولاً بیرون از خاک و به طور قائم در فضا قراردارد. با وجود این، ساقه‌هایی وجود دارند که به طور افقی در زیر یا روی خاک جای می‌گیرند. شکل کلی ساقه مخروطی است، یعنی در ناحیه یقه که در سطح خاک قراردارد، قطر بیشتری دارد و در انتها باریک است. بعضی از گیاهان مانند نخلها ساقة استوانه‌ای دارند.
نقش ساقه
1ـ نگاهداری: ساقه به گیاه استحکام می‌بخشد و برگها را به وسیله شاخه‌ها درسطوح مختلف نگاه می‌دارد.
2ـ هدایت: ساقه مسیر انتقال آب و نمکهای کانی از ریشه به برگهاست. همچنین موادی که در برگها ساخته می‌شوند از ساقه به ریشه و دیگر اندامهای گیاه پخش می‌شوند.
3ـ تولید بافتهای جدید: عمر متوسط یاخته‌های گیاهی یک تا سه سال است. آب و نمکهای کانی در یاخته‌های مرده جریان می‌یابد اما این جریان به انرژی نیاز دارد.
4ـ اندوختن مواد: ساقه‌های بعضی گیاهان قادرند مواد گوناگون را در بافتهای خود ذخیره کنند. مثلاً ساقه نیشکر، قند ذخیره می‌کند.
5ـ فتوسنتز: یاخته‌های سطحی ساقه‌های جوان دارای کلروفیل‌اند و در نتیجه می‌توانند همانند برگ عمل فتوسنتز را انجام دهند.
ساقه دارای ویژگیهای زیر است:
1ـ دستجات چوب و آبکش نخستین، برخلاف ریشه، به صورت دسته‌های توام چوب ـ آبکش قراردارند.
2ـ رشد چوب نخستین درون مرکزی است، در حالی که در ریشه برون مرکزی است.
3ـ در ساقه، برخلاف ریشه، روزنه وجود دارد و شاخه‌های آن از مریستم انتهایی سرچشمه می‌گیرند.
4ـ بشره در ساقه پیوسته است.
5ـ ساختار پسین ساقه همانند ریشه است.
شکل ظاهری ساقه
ساقه‌ها از نظر محیط زندگی بر سه نوع‌اند: ساقه‌های آبی، ساقه‌های هوایی و ساقه‌های زیرزمینی. ساقه‌ها در هر محیطی که زندگی کنند، عموماً گره و میانگره دارند. چون ساقه‌های آبی در آب زندگی می‌کنند لذا نیازی به بافت نگاهدارنده ندارند، در نتیجه یا فاقد بافت نگاهدارنده‌اند و یا مقدار بسیار کمی از آن دارند و از این‌رو عموماً نرم‌اند.
ساقه‌های هوایی و زیرزمینی بر اساس طول عمر، نوع گیاه و نیاز به حفاظت در برابر تغییرات اقلیمی محیط و نحوه رشد برچند نوع‌اند:
1) ساقه بازدانگان و دولپه‌ایهای چوبی: مانند گردو، سیب، کاج، بلوط.
2) ساقه گیاهان دولپه‌ای علفی: مانند لوبیا، نخود، آفتاب‌گردان و شمعدانی.
3) ساقه گیاهان تک لپه: مانند ذرت، جو گندم، مارچوبه و نخل.
4) ساقه‌های تغییر شکل یافته: مانند ساقه زیرزمینی سیب‌زمینی، پیاز، ساقه خزنده توت‌فرنگی و زنبق.
جوانه‌ها را، بر اساس محل قرارگرفتن آنها بر روی ساقه تقسیم می‌کنند:
-جوانه‌انتهایی : در نوک شاخه و ساقه قراردارد.
-جوانه جانبی یا محوری : در محور برگ یا در زاویه بین برگ و شاخه وجود دارد. این نوع جوانه‌ها فقط از نظر موقعیتشان بر روی شاخه با جوانه‌های انتهایی تفاوت دارند.
-جوانه فرعی : فقط در بعضی گونه‌ها وجود دارد. این نوع جوانه‌ها در نواحی گره روی جوانه محوری یا در یکی از دو طرف آن قرارگرفته‌اند. این جوانه‌ها رشد نمی‌کنند مگر اینکه جوانه محوری از میان برود.
-جوانه نابجا: گاهی جوانه‌ها در محلی غیر از گره‌های ساقه به وجود می‌آیند.
ساقه گیاهان دولپه‌ای علفی
دولپه‌ایهای علفی اغلب گیاهانی کوچک‌اند اگر غلاف را جدا کنیم، ساقه‌ای سبز و صاف دیده می‌شود که به گروه و میانگروه تقسیم شده است. و در مناطق معتدل می‌رویند. بیشتر آنها گیاهانی یکساله یا دوساله‌اند، ساختار ظاهری این گیاهان شبیه ساقه جوان گیاهان چوبی است. گره، میانگره و جوانه دارند، اما جوانه‌ها برهنه‌اند. گیاه در سرتاسر عمر فعال است. برگهای این گیاهان نمی‌ریزند و در نتیجه اثر برگها و اثر بافتهای آنها روی ساقه دیده نمی‌شوند.
ساقه گیاهان تک‌لپه‌ای
بیشتر گیاهان تک‌لپه‌ای مناطق معتدل علفی‌اند. تک لپه‌ایهای چوبی به مناطق گرم محدود و ساختار ظاهری آنها با بازدانگان و دولپه‌ایهای چوبی تفاوت دارد. ذرت از تک‌لپه‌ایهای علفی است که ساقه آن از غلاف برگ پوشیده شده است. اگر غلاف را جدا کنیم، ساقه‌ای سبز و صاف دیده می‌شود که به گره و میانگره تقسیم شده است. ساقه در منطقه میان گره کاملاً گرد است، اما در محل گره‌ها، کمابیش تخم‌مرغی شکل و در یک نقطه فرورفته است. در مراحل اولیه رشد ساقه، در نقطه فرورفته نامبرده، جوانه‌هایی به وجود می‌آیند که گل و گاهی ساقه تولید می‌کنند.
مهمترین انواع ساقه‌های تغییر شکل یافته عبارت‌اند از:
1. ساقه هوایی خزنده یا بن‌رست‌ها دادن نام رونده به انشعابات هوایی و نام بن‌رست به انشعابات افقی در خاک مورد قبول است.
2. ساقه‌های زیرزمینی این ساقه‌ها، اندامهای ذخیره‌ای گیاه به شمار می‌روند ساقه‌های زیرزمینی به اشکال ریزومها ، غده‌ها و پیازها (سوخ‌ها) دیده می‌شوند.
3. ساقه پیچنده یا پیچکها ساقه پیچنده دراز و باریک است و بافت استحکامی کمی دارد.
4. ساقه برگ‌نما شکل ظاهری ساقه برگ‌نما همانند برگ است، سبز رنگ‌اند و نقش برگ را هم انجام می‌دهند.
5. ساقه گوشتی در بسیاری از گیاهان ساقه و برگها سبزند و توانایی ساختن غذا را دارند.
6. ساقه خارنما اغلب خارهای گیاهان، ساقه تغییر شکل یافته یا زایده ساقه‌اند.
رشد ساقه
ساقه دارای رشد طولی و رشد قطری است. تمام ساقه‌ها رشد طولی دارند ولی رشد قطری در همه آنها دیده نمی‌شوند. هر دو نوع رشد نتیجه تقسیم یاخته‌های مریستمی و تولید یاخته‌های جدید است. رشد طولی همیشه مقدم بر رشد قطری است و ساقه‌هایی که دارای هر دو نوع رشدند، ابتدا رشد طولی را آغاز می‌کنند. به همین مناسبت رشد طولی را رشد نخستین و رشد قطری را رشد پسین می‌نامند. رشد پسین از یک سو استحکام ساقه را سبب می‌شود و از سوی دیگر هرسال یاخته‌های جوان و فعال جدیدی به وجود می‌آورد که انتقال مواد را درگیاه برعهده دارند. رشد پسین، بین بافتهای نخستین، که در نقاط مختلف سراسر ساقه و ریشه قراردارند، نوعی پیوستگی به وجود می‌آورد و امکان می‌دهد که گیاه مدت بیشتری زندگی کند.
ساختار ساقه تک‌لپه‌ایها با ساختار ساقة دولپه‌ایها و بازدانگان تفاوتهایی به شرح زیر دارد:
1ـ در ساقه دولپه‌ایها و بازدانگان، پروکامبیوم آوندی و در نتیجه دسته‌های آوندی در یک ردیف به صورت حلقه قراردارند، اما در تک‌لپه‌ایها، جز در مواردی معدود در سرتاسر بافت مریستمی اصلی یا حداقل در بخش بیرونی آن پراکنده‌اند.
2ـ در ساقه بیشتر تک‌لپه‌ایها، کامبیوم آوندی تولید می‌شود و همه نوارهای پروکامبیوم فقط بافت چوبی نخستین و بافت آبکشی نخستین تولید می‌کنند.
3ـ در تک‌لپه‌ایها، تشخیص پارانشیم پوستی از استوانه مرکزی اغلب دشوار و حتی گاهی غیرممکن است.
4ـ مغز اکثرا تحلیل رفته است.
پیدایش بافتهای پسین در ساقه
هنگامی که گیاه به حد معینی از رشد طولی رسید، ساقه دیگر نمی‌تواند به حد کافی نقش نگاهداری و هدایت مواد را ایفا کند، لذا این اندام رشد قطری پیدا می‌کند. این کیفیت بر اثر پیدایش بافتهای هادی جدیدی صورت میگیرد که از یک مریستم ثانوی، یعنی کامبیوم یا لایه زاینده چوب ـ آبکش، حاصل می‌شوند افزایش قطری ساقه سبب ایجاد شکافهایی در بشره و پوست می‌گردد. در این صورت نقشهای حفاظتی و ذخیره‌ای بشره و پوست به وسیله بافتهای جدیدی که جانشین آنها می‌گردند ایفا خواهد شد. این بافتهای جدید که شامل چوب پنبه و فلودرم‌اند از دومین لایه زاینده، یعنی فلوژن، حاصل می‌شوند.
ساختار ساقه در محل گره
دسته‌های آوندی برگها و جوانه‌ها ادامه بافتهای هادی ساقه‌اند. از آنجا که برگ و جوانه در محل گره ساقه قرار دارند گره محل پیوند بافتهای آوندی برگ، جوانه و ساقه است. ناحیه گره ساختاری پیچیده دارد. در بالای محلی که آوندهای ساقه منشعب می‌گردند تا وارد برگ و جوانه شوند محفظه‌هایی به نام جای خالی برگ یا جای خالی جوانه پدید می‌آیند. در محل انشعاب شاخه از ساقه اصلی نیز جای خالی ایجاد می‌شود.
بخشی از دسته آوند را که بین استوانه مرکزی ساقه و قاعده برگ یا قاعده جوانه قرارمی‌گیرد، به‌ترتیب اثربرگی و اثر جوانه‌ای گویند.
ساختار تشریحی یقه
ناحیه هم مرز دو اندام ریشه و ساقه را «یقه» گویند. یقه در حقیقت همان ساقه‌چه نخستین گیاه است که محور زیر لپه نام دارد. چنانکه می‌دانیم دسته‌های چوب و آبکش در ریشه متناوب و در ساقه هم‌پهلوست. این تغییر محل دسته‌های چوبی و آبکشی در ریشه و ساقه در ناحیه یقه و یا ساقه‌چه صورت میگیرد.
نظرات شما عزیزان:
:: موضوعات مرتبط: گزارش کار آزمایشگاه، ،
:: برچسب‌ها: گزارش کار آزمایشگاه,
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: